Oorzaak en aard van het verwarrend gebruik van het woord “Competentie”

 

Vraag:

Hoe komt het dat termen als 'kerncompetenties' en 'domeincompetenties' zomaar naast elkaar bestaan? Soms wordt er hetzelfde mee bedoeld, soms ook heel verschillende dingen. Ik hunker naar helderheid, maar iedere bijdrage aan de discussie lijkt het 'water' alleen nog troebeler te maken. (juni 2004)

Antwoord:

 

In de dagelijkse praktijk wordt het woord “competentie” nogal slordig gebruikt. Bezig met het aanpakken van communicatie en samenwerkingsproblemen geeft dit woord een praktisch verzameletiket voor gedrag, vaardigheden, kwaliteiten, bevoegdheden, verhoudingen, enzovoorts, wat allemaal bij het spreken over werk en communicatie goed te pas komt. Boven dit natuurlijke, chaotische werklandschap zweeft een ongedefinieerd - dus vaag – competentiebegrip waarbij de mensen er gemakkelijk van uitgaan dat dit begrip in ieders geest op dezelfde manier en in dezelfde verschijningsvorm leeft. Maar dat is niet zo!

 

Je zou denken dat professionals op het gebied van communicatie en organisatie zo’n vergissing niet kunnen maken, maar deze storing berust op een basaal constructiefoutje in de communicatieapparatuur bij iedereen. Ik beschouw mezelf op dit gebied als een professionele amateur, dus ik hoef in de volgende zinnen er geen wetenschappelijk envelopje om heen te doen: Taal – hier niet alleen gesproken taal, zelfs niet alleen menselijke taal - zie ik als een evolutionair ontwikkeld instrument dat een functie vervult om de capaciteiten van individuele “agents” van  een groep (mensen, dieren, planten, etc.) te kunnen combineren ter vergroting van hun reikwijdte in de richting van een wenselijk doel. Taal berust op het herkennen van patronen, en vervolgens het benoemen (be gebaren, be geuren, etc,etc.) ervan.Met daarnaast de gewenning aan de functionaliteit van dit gereedschap en de training in het gebruik. In de dierlijke en dus ook menselijke wereld is taal op basisniveau gewoon het beste middel om de neuzen, poten en klauwen in de zelfde richting in beweging te krijgen. Dit alles voor de overleving van individu, groep en soort. Mensen zijn op die weg nog een stapje verder gegaan en streven met het zelfde doel ook nog het voortleven van hun oplossingsmethoden, denksystemen, veiligheidsideeën en wereldbeschouwingen na. Zien er ook geen been in om daarvoor anderen in verwarring te brengen, schade toe te brengen of een kopje kleiner te maken, ongeacht de consequenties voor de verdere ontwikkelingen op een bredere basis of een langere termijn. Op dit niveau krijgen we veel last van het basisfoutje, n.l. de automatische aanname dat iedereen hetzelfde patroon op de zelfde wijze heeft waargenomen en op dezelfde manier van hetzelfde label heeft voorzien. In eenvoudige structuren leverde dat basisfoutje weinig problemen. De afwijkende sterft of overleeft en start een nieuwe ontwikkelingslijn. Helaas is onze menselijke wereld tegenwoordig te complex en te kwetsbaar geworden voor het veilig werken van deze natuurlijke bijsturingmethode. Enfin, in het competentie denken heb je dus ook verschillende scholen, bijna religies, met het door jou geschetste gevolg. Dat houdt in dat de label “competentie” als hoofd stuurmiddel faalt bij problemen in de sfeer van communicatie en samenwerken.. Dus: terug naar waar we het competentie begrip eigenlijk voor wilden gebruiken: Wat was ook weer het resultaat dat we wilden bereiken en hoe gaan we op weg daar naar toe?. Daarbij kunnen we de label “competentie” nog best gebruiken om gewenste persoonlijke ontwikkeling te duiden en af te spreken wat we daarvan willen zien. Daar voor gebruiken we operationalisaties. Het aansturen van het werk doen we met de principes en procedures van Resultaatgericht Werken (RGW).